विलोम शब्द किसे कहते हैं antonyms in hindi , विलोम शब्द हिन्दी क्या होगा ? परिभाषा , उदाहरण , प्रश्न

(antonym in hindi) विलोम शब्द किसे कहते हैं ? विलोम शब्द हिन्दी क्या होगा ? परिभाषा , उदाहरण , प्रश्न और उत्तर पीडीऍफ़ लिस्ट ?
विलोम शब्द (antonyms)
इसे ही विपर्याय अथवा विपरीतार्थक शब्द कहते हैं । परस्पर विपरीत अर्थ का बोध कराने वाले शब्द ही विलोम शब्द कहलाते हैं । नीचे विलोम शब्दों की सूची दी जा रही है।
शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
(अ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
अपर्ण  – ग्रहण
अभिज्ञ – अनभिज्ञ
अथ – इति
अनाथ –  सनाथ
अवनति – उन्नति
अंतरंग  –  बहिरंग
अनुग्रह – विग्रह
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
अधुनातन – पुरातन
अदोष – सदोष
अल्पायु – दीर्घायु
अल्पज्ञ – बहुज्ञ
अनुराग – विराग
अवनि  –  अम्बर
अवनत – उन्नत
अनुकूल – प्रतिकूल
अर्थ – अनर्थ
अधः  –  उपरि
अज्ञ –  विज्ञ
अधम – उत्तम
अमर  –  मत्र्य
अनुरक्ति  –  विरक्ति
अतल – वितल
अग्रज  –  अनुज
अनुलोम – प्रतिलोम
अत्यधिक – स्वल्प
अपेक्षा – उपेक्षा
अनन्त – शान्त
अस्त – उदय
अल्प – बहु
अर्पित – गृहीत
अधीत्यका – उपत्यका
अमावस्या – पूर्णिमा
अन्तर्मुखी  –  बहिर्मुखी
अंतद्र्वंद्व – बहिद्र्वन्द्व
अन्त  –  आदि
अग्नि – जल
अंगीकार –  अस्वीकार
अस्वस्थ – स्वस्थ
अग्र – पश्चात्
अगम  –  सुगम
अर्जन –  वर्जन
अल्पसंख्यक – बहुसंख्यक
अकाल – सुकाल
अलभ्य – लळय
अरूचि  –  सुरूचित
अति – अल्प
अंधकार – प्रकाश
अमृत – विष
अभ्यस्त – अनभ्यस्त
अधिक – अल्प
अपमान – सम्मान
अध –  अनध
अस्वस्थ – स्वस्थ अ
राग –  सुराग
अग्नि – जल
(आ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
आगत – विगत
आयात – निर्यात
आतुर – अनातुर
आधुनिक – प्राचीन
आकृष्ट – विकृष्ट
आंकपित – निष्कंपित
आकाश – पाताल
आहार – अनाहार
आविर्भाव – तिरोभाव
आख्यात –  अनाख्यात
आरोह – अवरोह
आगामी –  विगत
आग्रह – दुराग्रह
आचार – अनाचार
आश्रित – अनाश्रित
आकीर्ण – विकीर्ण
आदत्त – प्रदत्त
आत्मा – परमात्मा
आदर – अनादर
आधार – आधेय, लंब
आदान – प्रदान
आदि – अन्त
आमिष – निरामिष
आवाहन – विसर्जन
आरम्भ – अन्त
आवृत्त –  अनावृत्त
आकर्षण – विकर्षण
आर्द्र – शुष्क
 आद्य – अन्त्य
आकुंचन – प्रसारण
आच्छादित  –  अनाच्छादित
आशा – निराशा
आसक्त  –  अनासक्त
आस्तिक – नास्तिक
आय – व्यय
आभ्यन्तर – बाह्य
आतप – अनातप, छाया
आलोक – अंधकार
आदृत – अनादृत
आरूढ़ – अनारूढ़
आत्मीय  –  अनात्मीय
आस्था – अनास्था
आजादी – गुलामी
आहूत – अनाहूत
आहत – अनाहत
(इ-ऊ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
ईश्वर – जीव
इष्ट –  अनिष्ट
इहलोक – परलोक
ईद –  मुहर्रम
ईश – अनीश
इच्छा – अनिच्छा
उपकार – अपकार
उपसर्ग – प्रत्यय
उदय  –  अस्त
उत्कर्ष  –  अपकर्ष
उन्मूलन –  रोपण
उन्नति – अवनति
उदात्त – अनुदात्त
उदार – कृपण
उत्साह – अनुत्साह
उत्कृष्ट – निकृष्अ
उचित – अनुचित
उपस्थित – अनुपस्थित
उत्तम – अधम
उपयोग – दुरूप्योग
उधम – निरूधम
उन्मीलन – निमीलन
उत्थान – अनुपयुक्त
उच्च – निम्न
उत्थान – पतन
उन्मुख – विमुख
उधार – नकद
उत्तीर्ण  –  अनुत्तीर्ण
उपरि – अधः
उपचार – अपचार
उपचय – अपचय
उद्धत – विनीत
उपमेय  –  अनुपमेय
उदयाचल – अस्ताचल
उग्र – सौम्य
उत्तरायण – दक्षिणायन
(ए-ऋ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
एक –  अनेक
एकतंत्र – बहुतंत्र
एकता – अनेकता
एकमुख – बहुमुख
एकत्र – विकीर्ण
एड़ी – चोटी
ऐक्य – अनैक्य
ऐश्वर्य – अनैश्वर्य
ऐतिहासिक – अनैतिहासिक
ऐहिक – पारलौकिक
ऋत – अनृत
ऋजु – वक्र
(क-ख-ग-घ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
कृपण – दाता
कुसुम – वज्र
कर्मण्य  –  अकर्मण्य
कर्कशा – सुशीला
कोप – कृपा
क्रोध – क्षमा
कुमार्ग  –  सुमार्ग
कलुषण् – निष्कलुष
कृत्रिम – प्रकृत
कुटिल – सरल
कृश – पुष्ट
क्रुर – अक्रूुर
कपट – निष्कपट
कपूत – सपूत
क्रय – विक्रय
कटु – मधु
कृतज्ञ – कृतध्न
कर्म –  निष्कर्म
क्रूण – निष्ठुर
कायर –  निडर
कृष्ण – श्वेत
कनिष्ठ – ज्येष्ठ
कुलदीप – कुलांगार
क्रम – अक्रम
करूप – सुरूप
कठोर – कोमल
कीर्ति  –  अपकीर्ति
खंडन – मंडन
खाद्य – अखाद्य
खीझना – रीझना
गंभीर – वाचाल
गरल – सुधा
गणतंत्र – राजतंत्र
गुरू – लघु
गौरव – लाघव
गुप्त – प्रकट
गृही – त्यागी
गृहस्थ – सन्यासी
ग्राम्य – नागर,
वन्य – ग्रस्तुमुक्त
गत  – आगत
गुण – दोष
गगन – पृथ्वी
गोचर –  अगोचर
घर – बाहर
घरेलू – बाहरी
(च-छ, ज-झ) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
चल – अचल
चोर – साधु
चर – अचर
चिरंतन – नश्वर
चिर – अचिर
छाँह – धूप
चह – अनचाह
जन्म – मरण
ज्येष्ठ – कनिष्ठ
जय – पराजय
जड़ – चेतन
जागरण – निद्रा
ज्योति – तम
जागरित – सुप्त
जेय – अजेय
जल – स्थल
जीवन – मरण
जीवित – मृत
जंगम – स्थावर
ज्वार – भाटा
जति – विजाति
जटिल  –  सरल
झोपड़ी – महल
(त-थ-द-ध-न) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
तम – प्रकाश
तिमिर – प्रकाश
तप – शीत
तामसिक – सात्विक
तीव्र –  मन्द
तुकान्त –  आतुिकान्त
तुच्छ –  महान्
तृष्णा –  वितृष्णा
तृषा – तृप्ति
तरल  –  ठोस
तिक्त – मधुर
देव-  दानरव
दुष्ट, दुर्जन – सज्जन
दिवा – रात्रि
देय – अदेय
दूषित – स्वच्छ
दृढ़ – अदृढ़
दुराचारी – सदाचारी
दुर्बल – सबल
दुर्दान्त – शान्त
दुःशील – सुशील
दक्षिण – वाम, उत्तर
धरा – गगन
धनी – निर्धन
ध्वंस – निर्माण
धृष्ट – विनीत
न्यून – अकध
नश्वर – शाश्वत
न्यूतन – पुरातन
निन्दा  –  स्तुति
निर्दोष – सेदोष
नैतिक – अनैतिक
निर्माण – विनोश
निर्दय – सदय
नख – शिख
नैसर्गिक  –  कृत्रिम
नमकहलाल – नमकहराम
निरर्थक – सार्थक
निर्मल – मलिन
नित्य – अनित्य
निरक्षर – साक्षर
निष्काम – सकाम
निषिद्ध – विहित
निर्लज्ज – सलज्ज
नैकी – बदी
नया  –  पुराना।
(प-फ-ब-भ-म) से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –
प्रख्यात  –  अविख्यात
बलवान् – बलहीन
पदार्थ  –  स्वार्थ
बन्धन – मुक्ति
पेय – अपेय
बहिरंग  –  अंतरंग
पवित्र – अपवित्र
बाह् – अभ्यंतर
पाप – पुण्य
भूत – भविष्य
पात्र – अपात्र
भौतिक –  आध्यात्मिक
प्रकृत – अप्रकृत
भ्रान्त – निभ्र्रान्त
प्रेम  –  घृणा
भूगोल – खगोल
प्राकृतिक – अप्राकृतिक
भेद – अभेद
प्रशंसा – निन्दा
भय – साहस
प्राची – प्रतीची
भद्र – अभद्र
प्रत्यक्ष  –  परोक्ष
भोगी –  योगी
पाश्वात्य – पौर्वात्य
भूलोक – द्युलोक
प्राचीन – अर्वाचीन
मानरव – दानव
प्रारंभिक – अन्तिम
महात्मा – दुरात्मा
प्रवृत्ति – निवृत्ति
मूक – वाचाल
प्रसारण  –  संकोचन
मसृण – रूक्ष
प्रसाद – विषाद
मंगल – अमंगल

शब्द  –     विलोम शब्द

प्रलय  -सृष्टि

मुख    –   प्रतिमुख

परूष  – कोमल

मनुज   – दनुज

पंडित  -मूर्ख

मालिक – नौकर

परकीय -स्वकीय

माता    – पिता

परमार्थ -स्वार्थ

मिहनती  – आलसी

पक्ष  -विपक्ष

परतंत्र  -स्वत

पाठ्य  -अपाठ्य

बर्बर   – सभ्य

पुरस्कार  -तिरस्कार, दण्ड

बाढ़     –  सूखा

पालक  -पीड़क

बद्ध  -मुक्त

मृत  – जीवित

(य-र-ल-व)   से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –

योग     -वियोग

विकीर्ण  – संकीर्ण

योगी   -वियोगी

वैमनस्य  – सौमनस्य

यश  -अपयश

व्यर्थ  – अव्यर्थ

यौवन  -वार्धक्य

व्यास  – समास

यथार्थ  -अयथार्थ

वृष्टि  – अनावृष्टि

राम  – रावण

बहिष्कार  – अंगीकार

रूपवान्  -कुरूप्

विनत  – उद्धत

राग  – विराग

बससन्त  – पतक्षर

राजतंत्र  -जनतंत्र

व्यावहारिक  – अव्यावहारिक

रक्षक  -भक्षक

विष  – अमृत

रचना  – ध्वंस

विज्ञ    – अज्ञ

राव   -रंक

वन्य  – पालित

राजा  -प्रजा

व्यष्टि  – समष्टि

लाभ  -हानि

विस्तृत  – संक्षिप्त

लिखित  -अलिखित

विजय  – पराजय

लघु   -गुरू

विस्तार  – संक्षेप

लौकिक  -अलौकिक

वीर   – कायर

वाद   -प्रतिवाद

विपद  – संपद्

विवाद  -निर्विवाद

विधवा  – सधवा

विपत्र  -संपन्न

विश्लेषण  – संश्लेषण

विस्मरण  -स्मरण

विमुख  – सम्मुख

वैतनिक  – अवैतनिक

विशिष्ट  – सामान्य

(स-श-ह-क्ष)  से शुरु होने वाले शब्द और उनके विलोम शब्द निम्नलिखित है –

सफल    – विफल

सम     –  विषम

सबल  -दुर्बल

सर्द    – गर्म

सजीव  -निर्जीव

सनाथ  – अनाथ

सगुण  -निर्गुण

सच्चरित्र  –  दुश्चरित्र

सत्     -असत्

ससीम   –  असीम

सुकर  -दुष्कर

सान्त    –  अनन्त

सरल   -कठिन

सापेक्ष  – निरपेक्ष

सहयोगी  –  प्रतियोगी

साक्षर       – निरक्षर

सजल-   निर्जल

संश्लिष्ट   –  विश्लिष्ट

सवर्ण   – असवर्ण

संघटन  – विघटन

स्वदेश  – विदेश

सरस  – नीरस

स्वजाति  -विजाति

स्वाधीन  – पराधीन

स्थूल   -सूक्ष्म

स्वार्थ  – निः स्वार्थ

स्तुति  -निन्दा

समष्टि   – व्यष्टि

सुशील  -दुःशील

स्वधर्म  – परधर्म

सुपथ   -कुपथ

सूक्ष्म    –     स्थूल

सुमार्ग   -कुमार्ग

स्मरण   –  विस्मरण

सुख    -दुख

सुयश   – अपयश

सुगम  -दुर्गम

संगत   – असंगत

सुलभ  -दुर्लभ

सशंक  – निःशंक

सुपात्र  -कुपात्र

स्थावर – जंगम

सुगन्ध  -दुर्गन्ध

सुनाम  – कुनाम

सुकर्म  -कुकर्म

सुर      – असुर

साकार  -निराकर

ाित   -अाित

संकोच  -निःसंकोच

स्वामी   – सेवक

सकाम  -निष्काम

सुधा     – गरल

सार्थक  -निरर्थक

सृष्टि    – प्रलय

सम्मान  -अपमान

संकल्प  – विकल्प

संयोग  -वियोग

संपत्र  – विपत्र

सदय   -निर्दय

संधि    –  विग्रह

सुमति  -कुमति

साममयिक  – असामयिक

सत्य      – असत्य

स्पृश्य   – अस्पृश्य

सादर   -निरादर

सन्यासी  – गृहस्थ

समूल  – निर्मूल

सक्षम  – अक्षम

सदाचार  -दुराचार

शुक्ल  – कृष्ण

सौम्य   -उग्र

श्वेत   – श्याम

सुकाल  -अकाल

शाम     – सुबह

स्तुत्य   -निन्ध

श्लील   – अश्लील

सौभाग्य  -दुर्भाग्य

शुभ्र     – कृष्ण

सामान्य  -विशिष्ट

शिव    –  अशिव

स्वीकृति  -अस्वीकृति

शासक   – शासित

सुराज   -कुराज

शोक   – हर्ष

सुबह   -शाम

शोषक  – पोषक

सदाचारी  -दुराचारी

शयन   – जागरण

सार्थक   -निरर्थक

श्रीगणेश  –  इतिश्री

संकीर्ण  – विस्तीर्ण

श्रृंखला  – विश्रंृखल

सुलभ  -दुर्लभ

श्रद्धा    –  अश्रद्धा

सदाशय  -दुराशय

श्रव्य  –  दृश्य

स्वप्न   -जागरण

श्याम   – गौर

सुकृति  -दुष्कृति

हँसना  – रोना

संकोच  -प्रसार

हªास – वृद्धि

समास  -व्यास

हास    – रोदन

सभ्य    -असभ्य

हार    – जीत

स्वल्पायु   – चिरायु

हर्ष      -विषाद

सुदूर    -सत्रिकट

हªस्व    – दीर्घ

सभय   -अभय

हिंसा    – अहिंसा

सात्विक   – तामसिक

क्षर    – अक्षर

शकुन  -अपशकुन

क्षम्य    – अक्षम्य

शत्रु    – मित्र

क्षमा   – दण्ड

शीत   –  उष्ण

क्षणिक  – शाश्वत

शुभ   -अशुभ

क्षुद्र    – विराट्

शुष्क   -तरल